Chỉ dẫn: Bộ môn > Handout

Tổng kết lâm sàng

ABC về dạy và học y khoa

Phát triển vật liệu dạy học

Richard Farrow . 

Tính chất  và chất lượng của vật liệu dạy học mà bạn sử dụng có thể có ảnh hưởng đáng kể đến kinh nghiệm học tập của sinh viên. Vật liệu dạy học có thể gây rối học viên hơn là giúp họ học tập. Những vấn đề thường gặp cần tránh bao gồm những slide quá chi chít hay không đọc được, những handout được chuẩn bị không thích hợp hay không tốt, thiết bị đa phương tiện không tương thích. Do đó điều quan trọng là làm sao tạo được vật liệu dạy học có hiệu quả

Quy tắc chung

Có năm nguyên tắc căn bản áp dụng cho việc xây dựng vật liệu dạy học, bất kể loại vật liệu bạn lựa chọn: Liên kết, dễ tiếp thu, phong cách chung, làm nổi bật và có định hướng (Links, intelligibility, general style, highlighting, and targeting - LIGHT). Bạn đôi khi có thể quyết định bỏ qua một hay nhiều những nguyên lí này nhưng nếu bạn muốn bỏ qua, hãy suy nghĩ cận thận bạn muốn đạt được điều gì. 

Liên kết (Links)
Vật liệu dạy học của bạn phải liên hệ hiển nhiên và trực tiếp với điều bạn giảng, thảo luận hay trình bày. Trong lãnh vực này bài phát tay hay bị lỗi và không phải hiếm khi bài phát tay có chẳng giống gì so với bài giảng. Hoàn toàn có thể chấp nhận rằng vật liệu dạy học có thể cung cấp các thông tin bổ sung nhưng điều này không được quá đáng.  

Dễ tiếp thu (Intelligibility)

Vật liệu dạy học phải dễ đọc và học. Đạt được điều này như thế nào phụ thuộc vào phương tiện truyền thông sử dụng và địa điểm của bài giảng hay bài trình bày. Sử dụng ngôn ngữ đơn giản và tránh những câu hay mệnh đề quá dài. Sơ đồ có thể giúp ích để làm sáng tỏ những thông điệp phức tạp. Nếu bạn sử dụng slide hay ovh, kích thức của chữ in phải đủ lớn để có thể đọc được từ cuối giảng đường. Font chữ nên chọn chữ không chân (Thí dụ như chữ Arial).

Chuẩn bị phim trong overhead

Hãy

  • Cố gắng sử dụng máy in thay vì viết tay
  • Sử dụng font chữ đủ lớn để có thể đọc được bởi toàn thể lớp - thí dụ font 20 points
  • Đảm bảo màu chữ phải dễ đọc - thí dụ chữ in đậm trên nền nhạt
  • Giới hạn một phim trong cho một ý tưởng hay khái niệm

Đừng

  • Dùng chữ nhỏ
  • Sử dụng phim trong overhead với đầy đặc bảng và hình
  • Sử dụng màu nhạt

Phong cách chung (General style)

Bạn nên sử dụng một phong cách hằng định cho toàn bộ vật liệu dạy học, đặc biệt nếu bạn đang giảng một loạt bài. Mặc dù sử dụng đa dạng những phong cách tân kì có vẻ rất cám dỗ, sự hằng định sẽ cho phép học viên tập trung vào ý nghĩa và sự thích hợp của những gì bạn muốn truyền thông.

Sự thuần nhất trong vật liệu dạy và học sẽ giúp người học tập trung vào nội dung hơn là phong cách. 

Làm nổi bật (Highlighting)

Những thông tin làm nổi bật sẽ giúp nhấn mạnh những điểm quan trọng hay then chốt trong việc phát triển các lập luận. Phương pháp nhấn mạnh bao gồm thay đổi màu của văn bản hay gạch dươiư các từ ngữ. Điều này cũng áp dụng cho các băng hình và băng tiếng, khi sự đổi giọng sẽ giúp nhấn mạnh các điểm chính.

Có định hướng (Targeting)

Định hướng bài giảng của bạn vào nhu cầu của học viên, không chỉ lập lại những slide và ovh từ bài giảng trước

Điều quan trọng là cả những sự kiện giáo dục (thí dụ, trình bày, seminar, thảo luận) và những vật liệu dạy học hỗ trợ cho nó được định hướng vào nhu cầu học  tập của sinh viên.  Do đó việc định hướng đòi hỏi phải nhận biết sinh viên đã có những kiến thức và kĩ năng gì. Điều này khó đánh giá, nhưng đáng bỏ ra thời gian để tìm hiểu về những học viên trông đợi của bạn. Sẽ dễ dàng hơn nếu bạn thực hiện một loạt bài giảng với cùng một nhóm khi bạn có phản hồi từ học viên để giúp bạn lập kế hoạch hiệu quả hơn.

Các loại vật liệu dạy học

Các loại và sử dụng vật liệu dạy học

Boards, flip charts: Small groups, problem based learning tutorials, workshops
 
Lecture notes: Small and large groups; help to improve interactivity
 
Overhead projector: Small and large groups, workshops, and interactive sessions
 
35 mm slides and PowerPoint: Generally large groups and lecture formats
 
Videos: Good for clinical teaching in larger groups (use film of patients); also for teaching communication skills and practical skills (students can keep films for self appraisal)
 
Life and plastic models: Anatomy teaching in small groups or for self directed learning
 
Computer assisted learning packages: Small groups with a tutor; large groups in computer laboratories; self directed learning
 
Skills centres and simulators: Small groups learning clinical skills


Bảng đen, bảng xanh, bảng trắng

Những bảng này là lí tưởng cho các buổi động não và làm việc nhóm nhỏ. Nếu bạn viết, đừng nên nói cùng lúc bởi vì rất khó cho học viên nghe bạn nếu bạn quay lưng lại họ. Nhớ nguyên lí LIGHT và có gắng đưa ra các khái niệm chứ không phải một luận đề lên bảng. Đảm bảo rằng mọi học viên phải chép xong bạn mới xoá sạch bảng. Sử dụng các màu khác nhau có thể nhấn mạnh và làm nổi bật những thông điệp quan trọng.

Tập bài giảng

Đảm bảo rằng bất kì bài phát tay phải được tạo ra với chất lượng cao. Photo những tập bài giảng viết tay (hoặc những trang giấy cũ được photo nhiều lần) nhìn lam nham và thường  không được đánh giá cao. Đưa bài phát tay cho học viên trước buổi giảng bởi vì việc cắm cúi chép thông tin không phải là cách sử dụng tốt thời gian "tiếp xúc thầy trò". Sử dụng các tiêu đề và sơ đồ để bài giảng dễ tiếp thu.

Để các khoảng trống trong bài phát tay cho học viên điền vào các kết quả thảo luận trong bài giảng của bạn. Điều này đảm bảo bài phát tay sau buổi giảng sẽ có giá trị hơn là khi họ được nhận. Cũng nên chừa trống để các bài tập có thể làm sau, do đó liên kết việc tự học với việc học tập có "tiếp xúc thầy trò"

Máy chiếu qua đầu (Overhead projector)

Loại thiết bị kĩ thuạt dùng để hiển thị phim trong hiện diện rộng rãi và đáng tin cậy. Nó là một phương tiện dự phòng tốt, và cho những buổi trình bày quan trọng, nó rất an tâm khi biết rằng, nếu tất cả mọi thứ điều hỏng, bạn có  phim trong trong túi của bạn. Bài trình bày sử dụng máy chiếu qua đầu có lợi điểm là nó cho phép bạn đối diện với người nghe trong khi chỉ vào các điểm của phim trong

Việc trình bày  đúng tuân theo nguyên lí LIGHT là quan trọng. Đảm bảo rằng kích thước phim trong phù hợp. Phần lớn các máy chiếu qua đầu sẽ hiển thị cho khổ A4 nhưng một số hiển thị bé hơn do đó nên kiểm tra trước. Chiều cao tối thiểu cho văn bản trong phim trong là 5 mm, mặc dù sử dụng chữ lớn hơn và ít chữ hơn sẽ tạo công cụ giáo dục có hiệu quả hơn. Một quy tắc tốt là sử dụng font chữ ít nhất là 20 points. Vài phim trong đơn giản thường tốt hơn một phim trong rườm rà.

Sao chụp ra giấy các phim trong và slide có thể tạo ra các bài phát tay có ích. Học viên có thể thêm vào những điểm làm sáng tỏ hay sơ đồ vào bản sao chụp của bài trình bày.

Khá đơn giản khi thiết kế phim trong trên máy rồi in với máy in màu. Tránh các màu vàng, cam, đỏ bởi vì các màu này khó nhìn. Thay vào đó, sử dụng chữ đậm trên nền sáng. Bạn có thể viết và vẽ trực tiếp trên giấy trong với viết nỉ. Sử dụng viết nỉ dầu (permanent marker) để tránh bị lem nhem và đặt một tờ giấy có kẻ ô ở dưới đẻ chữ viết đều hàng. Bạn có thể sử dụng máy photo để chụp các bản in vào giấy trong, nhưng nhớ rằng bạn phải phóng lớn để các chữ đọc được.

Nếu bạn muốn sử dụng giấy trong nhiều lần bạn cần đặt nó trong bao chống bụi. Một cách thường được dùng là đặt các giấy trong trong các tờ plastics trong vào kẹp lại trong cặp hồ sơ. Khi chiếu phim trong, đừng sử dụng quá nhiều kĩ thuật che giấy trong và hé ra từng chút một. Nhiều học viên cảm thấy điều này rất khó chịu.

Slide 35 li (35 mm slides)

Việc sử dụng slide 35 li đã giảm đáng kể với sự phát triển của các chương trình máy tính như Microsoft's PowerPoint. Dù vậy, các máy chiếu đa phương tiện và máy tính vẫn còn mắc tiền và không có được ở mọi nơi, trong khi phần lớn các cơ sở giáo dục đã có máy chiếu slide. Tự làm slide cho mình có thể khó khăn, cho nên cần sự giúp đỡ của phòng nghe nhìn (illustration department) hay một công ty thương mại. Đảm bảo rằng chữ đủ lớn để có thể đọc được khi chiếu và slide được đánh dấu để nó có thể nạp vào máy chiếu đúng chiều. Chiếu song hành (dual projection) ít khi được thực hiện tốt và ít khi cần thiết trừ khi bạn sử dụng một hình ảnh (thí dụ như phim X-quang hay hình chụp lâm sàng) cùng với văn bản. Nếu bạn sử dụng chiếu song hành  đảm bảo các slide được ghi nhãn rõ cho máy chiếu phù hợp. 
Đánh số slide để người phụ trách máy chiếu nạp slide hay khi khay slide bị rớt, các slide có thể nhanh chóng sắp xếp lại

Slide do máy tính tạo ra (Computer generated slides)
Khả năng của máy tính tạo ra slide (thí dụ, PowerPoint) đã thay đổi cách thức mọi người tạo ra vật liệu dạy học và đã làm giảng đáng kể việc sử dụng slide 35 li. Dù vậy cố gắng không nên bị cám dỗ bởi công nghệ và nhớ rằng nó chỉ là một công cụ giáo dục. Đã thử qua các màu và các cách trình bày slide, nhiều giảng viên có kinh nghiệm hiện nay ưa chuộng các định dạng đơn giản giúp dễ dàng đọc và phương tiện truyền thông không cản đường của thông điệp. 

Dù vậy, nhiều phần mềm máy tính có những công cụ, sơ đồ và hình vẽ (clip art) hữu dụng có thể giúp để xây dựng khái niệm cho các vấn đề khó khăn. Đoạn video có thể đưa vào trong bài trình bày nhưng phải chắc chắn nó được dùng để minh hoạ một chủ điểm và không chỉ để khoe kĩ năng kĩ thuật của bạn. Sử dụng các định dạng tiên tiến trong khi bình bày PowerPoint chỉ khi bạn đã thực hành thường xuyên và thoải mái với phương tiện truyền thông.

Các quy tắc cơ bản để chuẩn bị slide (35 li hay PowerPoint)

  • Sử dụng font chữ rõ ràng giúp đọc được dễ dàng
  • Sử dụng kích thước chữ 20 points hay lớn hơn
  • Sử dụng chữ sáng trên nền tối cho slide (ngược lại với phim trong)
  • Dùng câu ngắn và bảng nhỏ
  • Giới hạn số từ trong mỗi slide vào khoảng 40 hay ít hơn
  •  Tránh các nền có hình ảnh. Các nền có hình ảnh gây rối cực kì
  • Giới hạn số màu trong mỗi slide tối đa là 3
  • Làm nổi bật để nhấn mạnh các mục trong dánh sách
  • Hạn chế dùng hoạt hình và hiệu ứng âm thanh

Đảm bảo rằng máy tính của bạn lập kế hoạch sử dụng tương thích với máy chiếu đa phương tiện. Tương tự, nếu bạn đã lưu trữ bài trình bày trong đĩa CD hay đĩa mềm (hay bất kì định dạng lưu trữ di động), đảm bảo rằng các định dạng này phải được hỗ trợ tại địa điểm giảng. Phiên bản mới nhất của phần mềm trình diện có thể cho bạn tiếp cận với nhiều tính năng mà các tính năng này có thể không chay được ở máy có tại địa điểm giảng, cho nên sự cẩn thận khôn ngoan là lưu bài trình bày trong phiên bản cũ hơn của phần mềm đó. 

Bài đọc thêm

  • Cannon R, Newble D. A handbook for teachers in universities and colleges. 4th ed. London: Kogan Page, 1999.
  • Newble DI, Cannon R. A handbook for medical teachers. 4th ed. Dordrecht, Netherlands: Kluwer Academic, 2001.
  • Kemp JE, Dayton DK. Planning and producing instructional media. 5th ed. New York: Harper and Row, 1985.
  • Hartley J. Designing instructional text. 3rd ed. London: Kogan Page, 1994.

Ghi chú

Richard Farrow làm giám đốc "Học tập dựa trên vấn đề" của trường y Peninsula (Peninsula Medical School) của viện Đại Học Exeter và  Plymouth.

ABC về dạy và học trong y khoa được chủ biên bởi Peter Cantillon, giảng viên chính về tin học y học và giáo dục y khoa ( medical informatics and medical education), Trường Đại Học Quôc gia Ireland, Galway, Cộng hoà Ireland; Linda Hutchinson, giám đốc giáo dục và phát triển nhân sự (education and workforce development) và chuyên viên nhi khoa, Bệnh viện Đại Học Lewisham; và  Diana F Wood, phó trưởng khoa phụ trách đào tạo và chuyên viên nội tiết, Barts và Trường Y Nha Khoa Queen Mary's London School of Medicine and Dentistry, Queen Mary, Viện Đại học Luân đôn. Loạt bài này sẽ được xuất bản thành sách vào cuối mùa xuân năm 2003.